“Güzel gören güzel düşünür. Güzel düşünen, hayatından lezzet alır.”
İnsanın kalbinde ve aklında ne hükmedip yerleşmiş ise, hâdiseleri ona göre te’vil ve tahlil eder. Bu, insan fıtratının değişmez bir prensibidir.
Mesela, karamsar, kötümser bir filozof her şeyi karamsar olarak okur ve anlar, hayatı da ona göre şekillenir. İyimser bir filozof ise her şeyi iyimserlik penceresinden izler, hayatı da ona göre düşünür. Kırmızı gözlük nasıl eşyayı kırmızı gösteriyor ise, siyah gözlük de eşyayı siyah gösterir.
Münkir kişi kâinatı mânasız, işe yaramaz ve tesadüfün oyuncağı olarak gördüğü için, her şey ona azaplı ve sıkıntılı olarak akseder. Mü’min ise her şeyin mânalı, hikmetli, Allah’ın tedbir ve idaresinde olduğunu bildiği için her şey ona sevimli ve huzurlu olarak yansır.
İman bir gözlüktür, onu takmayanlar, mevcudatın yapmış oldukları fıtrî ibadetleri göremezler ve okuyamazlar. Tahkikî bir iman nasıl her şeyin arkasında Allah’ın kudret elini ve tasarrufunu zahir bir şekilde gösteriyor ise, ubudiyet de mevcudatın lisan-ı hal ve lisan-ı kal ile yapmış oldukları ibadetleri zahir bir şekilde gösterip ilan eder. Bu da Allah’ın koyduğu mühim bir kanun ve prensiptir. Bu kanun ve prensibin konulmasının sebebi de her şeyde Allah’a giden yolu görebilmek içindir.
Bu ibarelerin mâna-yı muhalifinden, uğursuz bakmanın ne denli çirkin olduğu çıkar. Yani “Çirkin gören çirkin düşünür, çirkin düşünen de hayattan elem ve azap duyar.” demektir. Öyle ise hayata ve hâdiselere iman ve ibadet gözlüğü ile bakarsak her şeyin sırrı ve hakikati çözülür; o hâdiselerin arkasındaki güzellikler tezahür eder ve insan o güzellikler ile mes’ud ve bahtiyar olur.
Bu bakış açısını elde edebilmek için, insanın hem kalbini hem nazarını iman ve hidayet ile doldurması gerekir. İnsanın kalbinde ve nazarında ne varsa, hayatı ve hâdiseleri ona göre tahlil eder. Öyle ise en mühim iş kalp ve nazarın nasıl ve ne ile terbiye edildiğidir. Zaten insanın diğer cihazları kalp ve nazara bakar, kalp ve nazarda ne varsa hükmü de ona göre olur.