İlk zamanlarda denizcilik ve deniz harekâtı ile fazla ilgilenmeyen Müslüman Araplar, Cahiliye döneminde limanlarına uğrayan Rum/Bizans gemileri üzerinde ticaret maksadıyla yaptıkları seyahatler esnasındaki gözlem ve bilgileri dışında, bu konuda fazla bir bilgiye de sahip değillerdi. Müslümanların denizle bu ölçüdeki ilgileri, Hz. Peygamber zamanında Habeşistan’a yapmış oldukları iki deniz yolculuğunda olduğu gibi aynen kaldı; fazla değişmedi. Bununla birlikte Kur’ân-ı Kerîm’de ve hadislerde denize oldukça geniş yer verildiği görülür. Kur’ân-ı Kerîm uzak mesafelere giderek Allah’ın oralardaki lütuf ve ihsanından faydalanmak için denizde akıp giden, uzun dağlar gibi yükselen, dağ gibi dalgalar arasında yüzebilen, levha ve çivilerle inşa edilerek insanların hizmetine sunulan gemilerden, taze balık, inci ve mercan gibi deniz nimetlerinden bahsederek, o dönemde çoğunluğunu bedevilerin teşkil ettiği, ticaret ve ziraatla/hayvancılıkla meşgul olan Arap toplumunun ufkunu genişletecek mesajlar verir.
Her ne kadar denizle, yüzme ile ve denizcilikle ilgili hadisler olsa da Hz. Muhammed'in sağlığında Müslüman orduların katıldığı teşkilâtlı ve donanımlı bir deniz savaşı harekâtı vuku bulmamıştır. Ancak bu dönemde denize yönelik bir sefer olarak niteleyebileceğimiz, ilk deniz harekâtı, 9/630 yılında Mekke’nin sahildeki limanı olan Şuaybe açıklarında, gemilere binmiş zenci korsanların görülmesi üzerine, Hz. Peygamber’in onlara karşı Alkame b. Mücezziz el-Müdlicî’yi 300 kişilik bir kuvvetin başında göndermesi ile başlar. Kıyıya yakın bir adaya çıkarma yapan bu deniz kuvveti karşısında zenci korsanlar çekilmek zorunda kalmışlardır.
Aynı Alkame bu defa 641 yılında Hz. Ömer tarafından deniz yoluyla Habeşistan’a gönderilse de Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer'in hilafetlerinde gözle görülür bir denizcilik faaliyeti olmamıştır.
1. Başlangıç: Hz. Ömer Dönemi (634–644)
Suriye, Mısır ve İran Hz. Ömer'in hilafetinde fethedilirken bu dönemde deniz seferleri önerilmiş olsa da, Hz. Ömer deniz savaşlarının riskli olduğunu düşünerek buna izin vermedi.
Ancak deniz ticaret yolları ve limanların önemi fark edildi. Müslümanlar Akdeniz’e kıyısı olan bölgeleri (örneğin İskenderiye, Trablus) fethederek denizcilik için bir zemin hazırladılar.
İslâm donanmasının kuruluşu, Müslümanların denizcilik alanında ilk örgütlü faaliyetlerine başlaması anlamına gelir. Bu süreç, özellikle Hz. Osman Dönemi (644–656) ile birlikte sistemli bir yapıya kavuşsa da kökleri Hz. Ömer Dönemi’ne kadar uzanır.
2. Asıl Kuruluş: Hz. Osman Dönemi (644–656)
İslâm donanmasının gerçek anlamda kuruluşu Hz. Osman döneminde gerçekleşmiştir.
O süreçte Şam valiliği yapan ve aynı zamanda Hz. Osman’ın da amcazadesi olan Muâviye bin Ebû Süfyân, Bizans’ın Doğu Akdeniz’deki deniz gücü karşısında Müslümanların savunmasız kaldığını görüp daha önce Hz. Ömer hâlife iken O'na da yazdığı, sahillerin durumunu anlatan ve denize açılma izni isteyen yazı ile bunu fikir olarak ortaya atmış, en sonunda halife Hz. Osman’dan izin alarak donanma kurdu.
Suriye, Mısır ve Kuzey Afrika limanlarında tersaneler kurulurken donanmanın başlıca merkezleri de Akka, Sur, Trablus, İskenderiye olmuştur.
İlk Seferler
Müslümanlar 649’da Kıbrıs’ı fethederek ilk büyük deniz zaferini kazandılar. Ardından Rodos, Girit ve Arvad gibi adalara seferler düzenlendi.
655’te Bizans ile Zâtü’s-Savârî Deniz Savaşı’nda karşı karşıya gelen Müslümanlar Bizans donanmasını yenerek Akdeniz’de deniz üstünlüğünü ele geçirdi.
3. Donanmanın Kurumsallaşması
Zamanla “Bahriyye” adıyla ayrı bir askerî sınıf hâline gelen denizciler için tersaneler (dârü’s-sınâa) kurularak gemi yapımı düzenli hâle getirildi.
Müslüman denizciler, Bizans’tan ve fethedilen bölgelerin denizci halklarından (Kıptîler, Suriyeliler, Rumlar) teknik bilgi ve tecrübe kazandılar.
Dört Hâlife sonrasında Emevîler (661–750) ve Abbâsîler (750–1258) dönemlerinde İslâm donanması gücüne güç katarak yoluna devam etti.
Bu denizcilik geleneği daha sonra Endülüs Emevîleri, Türkiye Selçukluları, Türk beylikleri ve Osmanlılar tarafından daha da geliştirilerek tarihe damgasını vuran İslâm denizcilik medeniyetinin temelini oluşturdu.
